جامعه‌شناسی یک بحران: آسیب‌شناسی اجتماعی بحران آب در حوضه آبریز زاینده‌رود

حوضه آبریز زاینده‌رود به‌عنوان تنها رودخانه دائمی و پرآب فلات مرکزی در خطه‌ جمعیتی پرتراکم و اقلیم خشک و نیمه خشک است. در این حوضه به دلیل مدیریت و نظارت تاریخی دقیق، مسائل اجتماعی تقسیم آب به‌ندرت مشهود بود. بااین‌وجود از اواسط دهه 80 شمسی، این رودخانه به‌طور مداوم جریان طبیعی خود را از دست داده و تبدیل به رودخانه‌ای فصلی شده است. لذا اعتراضات زیادی نیز در استان‌های بهره‌بردار از این حوضه روی داده است. هدف از مقاله حاضر بررسی چرایی بحران آب در زاینده‌رود در دو دهه اخیر است. از آنجاکه شناخت مسائل مدیریت آب فراتر از فهم موضوع از منظر فنی بوده و در زمره علوم بین رشته‌ای قرار دارد، لذا شناخت مسائل و مشکلات در شیوه مدیریت منابع آب در حوضه زاینده‌رود نیز در ابعاد مختلفی در نظر گرفته شده است. بدین‌ترتیب این مقاله نیز با تمرکز بر رویکرد شناخت شکاف حکمرانی آب حوضه زاینه‌رود در بخش‌های مختلف پرداخته است. روش به کار برده شده برای این هدف، علاوه بر تحلیل اسناد و قوانین، مبتنی بر تحلیل مضمون قیاسی مصاحبه‌های تخصیصی با 30 کارشناس و خبره آب در بخش‌ها و استان‌های مختلف (اصفهان و چهارمحال و بختیاری) است. نتایج به دست آمده نشان داد که حکمرانی آب در حوضه زاینده‌رود برآمده از شکاف‌های مختلفی از جمله شکاف اجرایی، شکاف هدفگذاری، شکاف سیاستی، شکاف اطلاعاتی، شکاف ظرفیتی، شکاف سرمایه‌گذاری و شکاف مسئولیت‌پذیری است.